Linh mục PX. Trương Bửu Diệp, Cha sở Tắc Sậy, là linh mục thân Pháp?
Đó là một trong những nguyên nhân đưa đến cái chết của Cha Trương Bửu Diệp. Không nhất thiết phải kết luận ngay là quan niệm cho Cha Diệp thân Pháp đúng hay sai? Tôi xin đưa ra trước hết những bằng chứng trước mắt người dân thời bấy giờ như sau:
Theo nhân chứng sống, bà Lucia Huỳnh Thị Nghĩa hiện đang sống ở San Jose, CA. USA. thì luôn có một chiếc xe hơi Traction của Pháp do một gia đình người Pháp làm việc ở Tây Nam Bộ khi rời Việt Nam đã gửi lại. Xe đậu ở trước nhà xứ Tắc Sậy. Cách nay đã 90 năm chỉ có những quan chức người Pháp mới có xe Traction di chuyển. Quan Tây mà gửi xe hơi ở nhà xứ thì phải thân với Cha Sở lắm chớ còn gì?
Cũng theo bà Lucia Huỳnh Thị Nghĩa thì vì an ninh của bà con trong họ đạo, đồn lính Pháp ở 
Giá Rai cho Cha Diệp giữ một cây súng hai nòng để phòng thân. Lịch sử khu Tây Nam Bộ thời 1930 là thời cực thịnh của các danh cướp giang hồ như Năm Lửa… Năm Lửa có Ba Cụt nối nghiệp sau nầy… có địa danh, sào huyệt , hoành hành táo tợn khắp nơi gây nhiều khốn khổ cho bà con. Bà Nghĩa không biết là có bao nhiêu lần Cha Diệp đã dùng cây súng nầy. Bà nhớ có lần bọn cướp tấn công nhà Chệt Khọt cách nhà thờ Tắc Sậy chừng gần một cây số. Cha Diệp được báo tin bằng cách bà con khua nồi xoong chảo, thùng thiếc… Ngài lấy súng hai nòng bắn mấy phát…nghe súng nổ, tưởng Tây đến… cướp bỏ chạy. Có súng của Tây thì ắt phải thân Tây thôi, ai cũng cho là vậy!
Cha Diệp nói tiếng Pháp thông thạo trôi chảy… Ít là một lần trong tuần, lính Pháp đi hành quân bố ráp Việt Minh hay những tổ chức chống phá chính phủ bảo hộ… thì đều có ghé ngang nhà thờ, nhà xứ để tiếp xúc với Cha sở… đồng thời cũng có ý cho Việt Minh và các phe của những giáo phái chống Pháp biết là: Coi chừng! Đừng đụng tới nhà thờ Công giáo! Ông Ba Lập, lính Pháp thời đó cũng có mặt trong trung đội Pháp hành quân ở vùng Tắc Sậy, Cây Gừa, Giồng Bốm…
Ông Nguyễn Hữu Giàu, cựu chủng sinh Nam Vang, chèo xuồng cho Cha Diệp cho biết là Cha Diệp đến làm lễ Chúa Nhật và dùng cơm với gia đình ông Campot, người Pháp là chủ điền trong vùng nầy. Thời đó có những người Pháp đến khai khẩn đất hoang ở Nam Bộ. Họ là những chủ điền… có ruộng đất cò bay thẳng cánh… chia đất lại cho những tá điền người Việt Nam và hưởng thuế tô. Ngày xưa ở miền Nam Việt Nam, những họ đạo Công giáo cũng có nhiều ruộng đất và chia lại cho giáo dân làm để thu tô… Từ đó trong hàng quới chức có ông Biện Việc, tức như ông Trưởng ban Tài chánh lo việc thu thuế cho nhà thờ…. Nhà thờ nào cũng có lẫm lúa để giữ lúa thu thuế cho sinh hoạt họ đạo.
Tôi không sống cùng thời với Cha Diệp để biết xem Ngài nói tiếng Pháp thông thạo đến mức nào. Nhưng tôi tin là Cha Diệp có khả năng nầy:
1. Ngài học ở chủng viện Nam Vang và làm Cha sở ở Nam Vang. Nam Vang tức Phnom Penh thủ đô của Campuchia bây giờ, thuộc địa Pháp, sử dụng tiếng Pháp. Các cha giáo sư toàn là người Pháp từ Hội Thừa Sai Ba Lê. Các Cha người Pháp cũng có khả năng nói tiếng Việt nhưng dạy học thường dùng tiếng Pháp.
2. Trong 8 quyển số rửa tội còn lưu ở Tắc Sậy mà tôi có dịp nghiên cứu thì thấy Cha Diệp có những ghi chú cá nhân bằng tiếng Pháp và tiếng Latin.
3. Những sĩ quan và lính Pháp ở Giá Rai khi hành quân thường bị tấn công bởi những người mặc áo trắng, tức Cao Đài… Hơn nữa phong trào bài Pháp đang ở cao điểm ở khu Tây Nam Bộ… vây quanh đồn bót người Pháp ở là những người chống Pháp… Họ là ai? Đó là thứ xôi đậu… Người Pháp khó phân biệt ta và địch… nên họ chỉ còn tin và tới lui với những linh mục vì tiếng Pháp và vì linh mục không làm hại gì cho họ mà còn thân thiện đáng tin là khác.
Đó là vài bằng chứng cho thấy trước mắt là Cha Diệp thân Pháp và đáng bị thanh trừng. Nhưng có thật vậy không? Và làm sao để thanh trừng hay tiêu diệt một linh mục đạo đức, một mục tử đích thực, luôn bộc lộ tình yêu thương và gương lành bác ái với tất cả mọi người cả lương lẫn giáo? Đây là vấn đế chính trị. Có nghĩa là phải có chiến lược và chiến thuật… những mưu đồ gọi là chính trị nầy luôn phải có kiểu mượn danh để tránh những tai tiếng bất lợi cho kẻ chủ mưu.
Lm. Phêrô Trần Thế Tuyên
